Oddziaływanie prawa na podejmowanie i wykonywanie działalność, gospodarczej jest zagadnieniem złożonym. W literaturze przedmiotu można w tej kwestii wyróżnić dwa stanowiska. Pierwsze z nich uznaje, że gospodarowanie powinno w całości być określone odnośnymi aktami prawnymi, a każde podjęcie i wykonywanie tej działalności opierać się na wydanych w tym celu szczegółowych przepisach.
Z kolei stanowisko drugie, reprezentujące pogląd przeciwny, podważa skuteczność prawa jako środka mogącego pozytywnie oddziaływać na stosunki gospodarcze, bowiem prawo uznaje za hamulec działalności gospodarczej, ograniczający inicjatywę przedsiębiorców i elastyczność ich działania.
Powiedzmy od razu, że żaden z tych poglądów – w tak skrajnej postaci – nie może być zaakceptowany. Prawo nie oddziałuje automatycznie na gospodarkę. Jako instrument oddziaływania na procesy gospodarcze, staje się nim dopiero wtedy, gdy jest przestrzegane przez podmioty, dla których zostało wydane. Stąd też warunkiem efektywności prawa jest właściwe zaangażowanie w procesie jego wdrażania i stosowania.
Prawo jako instrument oddziałujący na działalność gospodarczą nie powinno być nadużywane. Traktowanie prawa jako jedynego i uniwersalnego środka oddziaływania na procesy gospodarcze prowadzi często do nadmiaru przepisów prawnych, a to z kolei wywołuje osłabienie ich skuteczności.
Charakteryzując prawo, jako czynnik oddziałujący na procesy gospodarowania, należy wyróżnić trzy zasadnicze metody regulacji prawnej: cywilistyczną, administracyjną i karną. Podstawowe znaczenie w zakresie regulacji działalności gospodarczej mają metody cywilistyczną i administracyjna. rćywilistyczna sfera regulacji prawnej charakteryzuje się kilkoma cechami.
Po pierwsze – przyznaniem podmiotom (przedsiębiorcom) prawa autonomii prywatnej, polegającej na tym, że osoby te mogą własnym działaniem (według swego uznania) kształtować stosunki prawne w szeroko zakreślonych przez prawo granicach. Kształtując te stosunki nie występują wobec innych podmiotów jako dysponenci władzy państwowej lub samorządowej. Czynią więc użytek ze swej autonomii woli, nie zaś z możliwości władczego działania/j J”,
Po drugie – usytuowaniem podmiotów prawa na pozycjach równorzędnych, która wyklucza stosunek prawnej nadrzędności jednej ze stron względem drugiej, a tym samym ingerowania w cudzą sferę prawną. Strony zawierające umowę (kontrakt, współpracę) nie znajdują się w prawnym stosunku podległości:
Po trzecie – samodzielnością stron, czyli koniecznością negocjowania warunków oraz
Po czwarte – samoczynnością działania prawa cywilnego. Aktywność państwa ma tu znaczenie uzupełniające i cechuje się brakiem bezpośredniego przymusu państwowego. Stąd sądy cywilne z reguły nie działają z urzędu, a prawo cywilne jest to prawo „rozsądnego kompromisu”.