Papiery wartościowe są szczególnymi dokumentami stwierdzającymi istnienie określonego prawa majątkowego (najczęściej – chociaż nie tylko – wierzytelnośc- w taki sposób, że posiadanie dokumentu staje się niezbędną przesłanką realizacji prawa (legitymacja formalna). Papiery wartościowe ucieleśniają prawa podmiotowe (wierzytelności), są więc nosicielami inkorporowanego w nich prawa i wartości, które to prawo reprezentuje. Jako takie ułatwiają one i upraszczają obrót prawami w nich wyrażonymi.
W doktrynie konkurują między sobą różnorodne teorie wyjaśniające istotę papieru wartościowego. Według tzw. teorii kontraktowej papier wartościowy powstaje poprzez wystawienie i wręczenie drugiej stronie odpowiedniego dokumentu, tzw. teoria kreacyjna przyjmuje zaś, że papier wartościowy powstaje z chwilą świadomego i ce-lowego podpisania dokumentu przez osobę, która go wystawia.
Pewną modyfikacją powyższych koncepcji są: teoria emisyjna, która kładzie nacisk na wydanie dokumentu, oraz teoria dobrej wiary, według której do powstania zobowiązania z papieru wartościowego niezbędne jest, obok podpisania go, nabycie dokumentu w dobrej wierze.
Podzielić należy pogląd Stefana Grzybowskiego', że skutki prawne związane z wystawieniem papieru wartościowego powstają z mocy podpisania dokumentu oraz znalezienia się tego dokumentu w rękach osoby, od której wystawiający go nie może domagać się jego wydania.