Wyrazem tej doktryny w praktyce gospodarczej była polityka protekcjonizmu. Polegała ona na ustalaniu niskich ceł wywozowych na towary oraz wysokich ceł przywozowych na surowce i gotowe wyroby w celu ochrony interesów własnych producentów. Oprócz tego merkantyliści twierdzili także, iż należy zachęcać do eksportu i zniechęcać do importu poprzez stosowane taryfy celne, kontyngenty, subwencje, pożyczki i zamówienia państwowe oraz zwolnienia podatkowe udzielane właścicielom fabryk, rzemieślnikom i kupcom krajowym, jako przywileje wyłączności.
W tym okresie, niemal w całej Europie, dochodzi także do organizacyjnego rozwoju państwa terytorialnego. Merkantylizm był więc nie tylko epoką gospodarczą i doktryną gospodarki narodowej, ale również etapem narodzin administracji gospodarczej, która objęła swym zakresem działania – państwową i prywatną działalność gospodarczą. W tym czasie pojawiły się rady i dyrekcje handlowe do obowiązków których należało popieranie przemysłu narodowego oraz nadzorowanie państwowych fabryk. Wprowadzono także metody administrowania majątkiem publicznym, bankowością, instytucją podatków oraz kontrolę nad całością finansów państwa.
Cele merkantylizmu nie zostały jednak w praktyce osiągnięte. Nadmiar reglamentacji (nakazów, zakazów i ograniczeń) stał się hamulcem rozwoju gospodarczego i zaczął niekorzystnie oddziaływać na rozwój ekonomiczny państwa absolutnego. (Interesujące uwagi zob. E. Kaczyńska, K. Piesowicz: Wykłady z powszechnej historii gospodarczej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1977: C. Banasiński: Prawo gospodarcze, Warszawa 1996, a także H. Landreth, D. C. Colander: Historia myśli ekonomicznej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1998).