W uproszczeniu: kapitał początkowy jest to hipotetyczna emerytura ustalana dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy przed 1 stycznia 1999 r. opłacali za siebie składki na ubezpieczenie społeczne lub za których czynili to płatnicy. Kapitał początkowy ustala się według zasad obliczania emerytury obowiązujących do końca 1998 r., z modyfikacją wyliczenia części socjalnej. Zainteresowany ubezpieczony powinien wskazać wynagrodzenia lub dochody z lat, które chce przyjąć dla jego obliczenia: z 10 kolejnych lat wybranych z okresu od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r. czy z 20 lat wybranych dowolnie z całego okresu podlegania ubezpieczeniom przed 1 stycznia 1999 r.
Obliczenie kapitału początkowego dla urodzonych po 31 grudnia 1948 r. jest obowiązkowe, jeżeli do 1 stycznia 1999 r. udowodnią łącznie co najmniej 6 miesięcy i 1 dzień okresów składkowych i nieskładkowych.