Ubezpieczenia społeczne

Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU nr 137, poz. 887 z późn. zm.) jest podstawowym aktem prawnym regulującym tryb funkcjonowania ubezpieczeń społecznych. Określa ona zasady funkcjonowania nowego systemu ubezpieczeń społecznych i często występuje jako ustawa systemowa. Drugim ważnym aktem prawnym jest ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU nr 162, poz. 1118 z późn. zm.). Ustaliła ona, w jaki sposób i na jakich zasadach będą przyznawane emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, czyli z tak zwanego I filaru. Zgodnie z tą ustawą systemową ubezpieczenia społeczne obejmują: ubezpieczenia emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenia chorobowe (w razie choroby i macierzyństwa), ubezpieczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Na każde z tych ubezpieczeń opłacana jest składka, która trafia na czteiy odrębne fundusze. Ubezpieczenie emerytalne zostało dodatkowo podzielone pomiędzy Zakład Ubezpieczeń Społecznych, tworzący I filar oraz otwarte fundusze emerytalne, tworzące II filar systemu. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych objęła obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi w zasadzie wszystkie grupy zawodowe, z wyłączeniem rolników indywidualnych (dotyczą ich przepisy o ubezpieczeniu społecznym rolników). System emerytalno-rentowy nie obejmuje również sędziów i prokuratorów. Ustawa określa, które z tych czterech ubezpieczeń jest obowiązkowe dla pracowników, członków spółdzielni, pracujących na umowie cywilnoprawnej, prowadzących działalność gospodarczą duchownych i bezrobotnych na zasiłku, żołnierzy i funkcjonariuszy, stypendystów, posłów i senatorów, osób na urlopach wychowawczych itp., a które dobrowolne. Istotne jest, że pracownicy zatrudnieni zgodnie z kp. lub Kn. podlegają czterem wymienionym ubezpieczeniom jako ubezpieczeniom obowiązkowym.

Nawiązanie stosunku pracy zobowiązuje pracodawcę do ubezpieczenia pracownika. Obowiązek ten powstaje z dniem nawiązania stosunku pracy, a wygasa z dniem jego ustania. Obowiązek, tiyb, zasady i terminy zgłoszenia zatrudnionych pracowników do ubezpieczenia społecznego, spoczywający na pracodawcy, ustala art. 13 i 36 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim płatnicy składek są zobowiązani do złożenia odpowiedniego formularza zgłoszenia płatnika składek w terminie 7 dni od daty zatrudnienia pracownika. Wysokość i podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, tiyb i terminy płatności określa rozdział 3. ustawy. Wysokości składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe wyrażone są w formie stopy procentowej jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych. Stopa składek na ubezpieczenie wypadkowe jest zróżnicowana i ustalana w zależności od poziomu zagrożeń zawodowych i skutków tych zagrożeń. Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe finansują z własnych środków w równych częściach ubezpieczeni i płatnicy składek (pracodawcy). Składki na ubezpieczenie chorobowe opłacają z własnych środków sami ubezpieczeni, a składki na ubezpieczenie wypadkowe finansują w całości pracodawcy (płatnicy składek). Składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe osób prowadzących działalność gospodarcząfinansująz własnych środków sami ubezpieczeni.